در قرن 21 یا عصر تکنولوژی اطلاعات توسعه فناوری های میکروالکترونیک انعطافپذیری زیادی را در توزیع مکانی انواع عملکردهای شهری فراهم آورده و ساختار شهرها درحال دگرگونی است. براساس استدلال نظریه پردازان شهر در فرآیند جهانی شدن همچنان مرکز تجمع جمعیت وفعالیتهای متعدد خواهد بود. ساختار فضائی شهر جهانی بصورت چندهسته ای تعریف می شود. درواقع شهر چندمرکزی از یک هسته اصلی که محل جریان عملکردهای جهانی است و تعدادی هسته های فرعی که عمدتا محل سکونت و جریان عادی زندگی است تشکیل می شود. دفاتر اصلی شرکتهای بینالمللی مالی، تجاری وبانکها درون ساختمانهای بزرگ پیچیده تجاری- اداری در مراکز اصلی شهرها استقرار یافته و هسته های کوچکتر که سطح عملکرد غالب آنها عملکردهای روزمره است محل استقرار مراکز خدماتی در مقیاس پائین تر خواهدبود.
از طرفی رویکردهای جدید شهرسازی که امروزه تحت عنوان نیو اربانیزم شناخته می شوند، عمدتا به دنبال یافتن راه حلهایی برای رفع مشکلات ساختاری- اجتماعی موجود درکلان شهرها شکل گرفته اند، دراین دیدگاه توجه به نقش بناهای عمومی و مکان یابی آنها از اصول طراحی می باشد. بخشی از اصول موردنظر این پارادایم که بر طراحی بناهای عمومی تاثیرگذار خواهدبود بدین شرح می باشد:
-تاکید بر شخصیت و هویت موجود محیط شهری
- رعایت اصل تنوع در تنظیم کاربری ها
- تاکید برفشردگی بافت شهر و تراکم بالا
- رعایت مقیاس انسانی
- ایجاد نشانه های شهری
- تزئین ساختمانها ضمن حفظ هماهنگی
از سوی دیگر انقلاب انفورماتیک، کلاس جدیدی در بانکداری بوجود آورده و عملکرد بانکها درحال تغییراست، بانکداری الکترونیک نیازمند توجه دوباره و باز تعریف کارکرد بانکها برای ارائه خدمات الکترونیکی است. در دهه های گذشته به نظر می رسید بانکها باید شکل سنتی خود را تغییر داده، به همین دلیل بسیاری از بانکهای بزرگ اقدام به کاهش شعب خود کردند اما یک اتفاق جالب در مسیر بانکداری بی مکان جهانی روی داد و آن اینکه نقش بانکها از صندوق نگهداری پول به مراکز ارائه خدمات متنوع از جمله بیمه، اوراق قرضه، سهام، مشاوره اقتصادی و خدمات الکترونیکی تبدیل شد .بنابراین پیش بینی می شود بتدریج فضای فیزیکی شعب بانکها برای انجام فعالیتهای جدید آماده شود.
در مقیاس درشت دانه نیز ساختمانهای بزرگ بانکها نقش نشانه ای خود را حفظ نموده و کماکان نماد قدرت اقتصادی، دولتها، شهرها و نهادهای مربوطه هستند. بررسی بیش از ده نمونه ساختمانهای شاخص معاصر در سطح جهان نشان می دهدکه هماهنگ با تغییر رویکردهای شهرسازی و معماری ، طراحان این ساختمانها نیز پارامترهای جدیدی را در راس اهداف طراحی خود قرارداده اند ازجمله :
- توجه به اصول معماری یادمان گرا
-رعایت اصول اختلاط و تنوع عملکردها
- توجه به اصول معماری منطقه و بومی گرایی
- بکارگیری تکنولوژی مدرن ساخت
- توجه به اقلیم منطقه و موضوعات زیست محیطی
علیرغم نقش و اهمیت ساختمانهای بانک بر مولفه های سازنده کیفیت محیط شهرها، متاسفانه در کشور ما راهنمای طراحی مبتنی بر ارزشهای معماری و دیدگاه های دانش شهرسازی وجودندارد، آنچه که هست ضوابطی است که ادارات مهندسی بانکها جداگانه باتوجه به نیازهای مقطعی خود و بدون درنظر گرفتن دیدگاه های جامع نگر تدوین و بدان عمل می کنند و یا ضوابط پراکنده ای که سازمانهای مرتبط با حوزه مدیریت شهری بدون شناخت کافی از نیازها و توقعات فضائی بانکها تنظیم نموده اند و به همین دلیل نیز ضمانت اجرائی ندارند. بنابراین با فرض اینکه می توان از طریق شناسائی معیارهای موردنظر بانکها درطراحی ساختمانها، همچنین شناخت اهداف موردنظر طراحی شهری و توقعات حوزه شهرسازی از ساختمانهای بانک، به راهکارهای مناسبی در جهت پاسخگوئی به نیاز هردوگروه دست یافت، مطالعاتی در قالب پایان نامه دوره کارشناسی ارشد طراحی شهری تحت عنوان " اصول طراحی و مکان یابی ساختمانهای بانک" توسط اینجانب انجام شده است.
اصول بدست آمده از این مطالعات در زمینه های انتظام عملکردی، کالبدی، بصری و فضائی راهنمای طراحی ومکان یابی ساختمانهای بانک بوده و مراجع سیاست گذاری بخش ساختمان بانکها می توانند براساس این اصول ضوابط ویژه بانک خود را تدوین نمایند.
در پایان پیشنهاداتی در جهت حل مشکلات بنیادی ارائه می شود:
- ایجاد مرجع واحد سیاست گذار متشکل از نمایندگان بانکها ،وزارت مسکن وشهرسازی وشهرداری بمنظور تدوین اصول ومبانی طراحی ،اجرا ومکان یابی ساختمانهای بانک.
- الزام ادارات ساختمان بانکها به تدوین ضوابط طراحی ویژه هر بانک بر اساس اصول تعریف شده توسط مرجع سیاست گذار .
- الزام بانکها به انتخاب مشاورین وپیمانکاران خبره ونظارت بر این مرحله .
- الزام بانکها به تعریف رنگ سازمانی ویژه وترکیب رنگ مورد نظر در طراحی داخلی ونما
- الزام بانکها به تثبیت طرح ،رنگ،جنس تابلوهای نما و تصویب آن توسط مرجع سیاست گذار.
- بازنگری سالیانه عملکرد بانکها در بخش ساختمان وبرگزاری مسابقه.
- بازنگری سالیانه اصول وضوابط.
با توجه به اهمیت موضوع رنگ وتابلو که در صورت تثبیت ، در دوره زمانی کوتاه تاثیر بسیار زیادی بر هویت بخشی به ساختار فیزیکی بانکها وساختار کالبدی وبصری شهرها خواهد داشت ،توصیه می شود این دو موضوع در اولویت قرار گرفته وبا استفاده از اساتید وخبرگان رشته های گرافیک ومعماری، رنگ وتابلوی ویژه هر بانک تعریف شود در اینصورت طراحان بانکها می توانند ضمن حفظ هماهنگی کلی ،با توجه به شرایط مکانی خاص هر ساختمان طراحی نموده وتنوع لازم را بوجود آورند و در اینصورت مشکل یکنواختی و یکسان سازی ساختمانها بصورتی که در دو دهه اخیر متداول شده ،تا حدود زیادی برطرف خواهد شد و بانکها فرصت خواهند داشت با بازنگری تجربیات گذشته و مطالعه تجربیات جهانی همچنین پیش بینی روند توسعه آینده ضوابط مورد نظر خود را تدوین نمایند.
منبع: ماهنامه داخلی بانک تجارت